Κάθε καλοκαίρι, όταν η χώρα δοκιμάζεται από μεγάλες πυρκαγιές, η ίδια εικόνα επαναλαμβάνεται: φλόγες που ξεφεύγουν από τον έλεγχο, μέτωπα που κινούνται με τρομακτική ταχύτητα και ξαφνικά, νέες φωτιές που ξεσπούν εκατοντάδες μέτρα πιο μακριά.
Η πρώτη σκέψη πολλών πολιτών είναι ότι πρόκειται για εμπρησμό. Η αλήθεια όμως κρύβεται σε ένα φυσικό φαινόμενο, που οι ειδικοί θεωρούν τον πιο ύπουλο σύμμαχο της φωτιάς: την κηλίδωση.
Όταν η φωτιά ταξιδεύει στον αέρα
Η κηλίδωση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μεταφορά καύτρων. Όταν μια φωτιά καίει έντονα, σηκώνει στον αέρα καυτά κομμάτια – φύλλα, φλούδες κ.ά. Αυτά τα παρασύρει ο άνεμος και τα μεταφέρει μακριά.
Αν εκεί που θα πέσουν υπάρχει ξερή βλάστηση, τότε ανάβει αυτόματα μια νέα εστία. Με αυτόν τον τρόπο, η φωτιά δεν εξαπλώνεται μόνο περπατώντας πάνω στο έδαφος, αλλά «πηδάει» ξαφνικά πολύ πιο μπροστά.
Αποστάσεις που κόβουν την ανάσα
Σύμφωνα με την ελληνική βιβλιογραφία, η κηλίδωση στις δασικές πυρκαγιές έχει καταγραφεί να δημιουργεί νέες εστίες σε αποστάσεις από μερικές εκατοντάδες μέτρα έως και περίπου 1 χιλιόμετρο με την τυπική μεσογειακή βλάστηση (φρύγανα, μακία).
Σε ιδιαίτερα έντονες φωτιές, όπου αναπτύσσονται ισχυρά ανοδικά θερμά ρεύματα και πυρο-νεφώσεις (plume-dominated fires), οι αποστάσεις μπορούν να ξεπεράσουν το 1 χιλιόμετρο.
Αυτό δείχνει γιατί η κηλίδωση θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνη: ακόμη κι αν η φωτιά φαίνεται μακριά, μπορεί ξαφνικά να εμφανιστεί πολύ πιο κοντά, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση εμπρησμού και καθιστώντας ουσιαστικά ανίσχυρα πολλά από τα σχέδια πυρόσβεσης.
Στη διεθνή και ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί σαφή και αυστηρά κριτήρια που δείχνουν πότε μια πυρκαγιά μπορεί να προκαλέσει νέες εστίες μέσω καύτρων.
Τα βασικά στοιχεία είναι: η ένταση της φωτιάς (όσο πιο δυνατή, τόσο περισσότερες καύτρες παράγει), η καύσιμη ύλη (π.χ. πευκοδάση και εύφλεκτη μεσογειακή βλάστηση ευνοούν την κηλίδωση), οι μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμοι και υγρασία: όσο χαμηλή είναι η υγρασία τόσο αυξάνεται η πιθανότητα- οσο φυσάει δυνατά έχουμε σχετικά κοντά νέες εστίες, όσο δεν φυσάει με μεγαλύτερη ένταση από τα ισχυρά ανοδικά ρεύματα της καύσης παρατηρούνται μακρινές νέες εστίες) και η μορφολογία του εδάφους (πλαγιές που ενισχύουν τα ανοδικά ρεύματα). Όταν αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται, τότε οι πιθανότητες για κηλίδωση είναι πολύ υψηλές.
Δηλαδή, η επιστήμη μάς δίνει πλέον τη δυνατότητα να προβλέψουμε ποιες φωτιές είναι πιθανό να «γεννήσουν» νέες εστίες, γεγονός κρίσιμο για την πυρόσβεση και για την έγκαιρη προειδοποίηση των πολιτών.
Ο εφιάλτης των πυροσβεστών
Η κηλίδωση είναι ο λόγος που οι δυνάμεις της Πυροσβεστικής συχνά αισθάνονται ότι «κυνηγούν φαντάσματα».
Τη στιγμή που οργανώνουν την άμυνα σε ένα μέτωπο, νέα φωτιά ξεσπά πίσω τους ή πλάι τους, ακυρώνοντας στην πράξη τον σχεδιασμό.
«Όσο κι αν ρίξεις νερό στο κύριο μέτωπο, αν η κηλίδωση φτιάχνει δεκάδες νέες εστίες, η φωτιά πολλαπλασιάζεται», εξηγούν αξιωματικοί με εμπειρία σε μεγάλες δασικές καταστροφές.
Έτσι, το έργο των πυροσβεστών γίνεται άνισος αγώνας: αντί να αντιμετωπίζουν μία φωτιά, βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλές, διασκορπισμένες σε απρόβλεπτα σημεία.
Η μεγάλη παρεξήγηση: εμπρησμός ή φυσικό φαινόμενο;
Όταν ο κόσμος βλέπει ξαφνικά νέες φωτιές να ξεσπούν μακριά από το μέτωπο, η πιο λογική – αλλά και πιο παραπλανητική – εξήγηση είναι ότι «κάποιος έβαλε φωτιά».
Στην πραγματικότητα, η κηλίδωση είναι η εξέλιξη της φωτιάς. Έτσι, δημιουργείται συχνά η ψευδαίσθηση εμπρηστών.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πραγματικά περιστατικά εμπρησμών. Όμως, σε πολλές μεγάλες πυρκαγιές, οι φαινομενικά «ανεξήγητες» νέες εστίες είναι απλώς αποτέλεσμα της φύσης της ίδιας της φωτιάς.
Η κηλίδωση δεν συμβαίνει τυχαία. Στη διεθνή και ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί σαφή κριτήρια που δείχνουν πότε μια πυρκαγιά μπορεί να προκαλέσει νέες εστίες μέσω καύτρων.
Τα βασικά στοιχεία είναι:
-
η ένταση της φωτιάς (όσο πιο δυνατή, τόσο περισσότερες καύτρες παράγει),
-
η καύσιμη ύλη (π.χ. πευκοδάση και εύφλεκτη μεσογειακή βλάστηση ευνοούν την κηλίδωση),
-
οι μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμοι και υγρασία),
-
η μορφολογία του εδάφους (πλαγιές που ενισχύουν τα ανοδικά ρεύματα).
Όταν αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται, τότε οι πιθανότητες για κηλίδωση είναι πολύ υψηλές.
Το μήνυμα προς τους πολίτες
Η κατανόηση της κηλίδωσης είναι ζωτικής σημασίας.
Δείχνει γιατί οι αρχές ζητούν έγκαιρη εκκένωση περιοχών, ακόμη κι αν η φωτιά φαίνεται μακριά. Μια καύτρα μπορεί να μετατρέψει μια ασφαλή ζώνη σε πύρινη παγίδα μέσα σε λίγα λεπτά.
Η κηλίδωση είναι ο αόρατος εχθρός που κάνει τις φωτιές ασταμάτητες. Δεν είναι εύκολο να τον πολεμήσουμε, μπορούμε όμως με γνώση να προστατευθούμε εγκαίρως.
Απο την συντακτική ομάδα του Fire Fighting Greece
